Kolonia Emma w Radlinie

Kolonia Emma w Radlinie, to zespół unikalnych w regionie rybnicko-wodzisławskim budynków z przełomu XIX i XX wieku, zaprojektowanych dla ówczesnych pracowników kopalni „Emma” w Radlinie (dzisiejsza kopalnia „ROW – Marcel”). Zwyczajowo budynki o których mowa zwykło się nazywać po prostu „osiedlem robotniczym” choć dawniej zarówno projekt, jak i wykonanie pierwotnie nazywano właśnie „Kolonie Emmagrube”. Początki Kolonii to koniec XIX wieku, zaś budowę można podzielić na dwa etapy „starą” i „nową” kolonię.

Pierwsze budynki powstały już w 1897 roku. Były to przeważnie domy urzędników pracujących na Kopalni „Emma” (wzdłuż dzisiejszej ul. Korfantego, wówczas Keiser – Wilchelmstrasse).

W ciągu paru następnych lat powstało kilkanaście domów urzędniczych i robotniczych, wolno stojących – zarówno wzdłuż głównej drogi Radlina – Korfantego, oraz biegnących skośnie do niej obecnych ulic B. Czecha i Pocztowej. Wszystkie domy wzniesione zostały z czerwonej cegły, głównie na rzucie zbliżonym do kwadratu, posiadały przeważnie dwuspadowe dachy. Ulice wewnątrzosiedlowe miały charakter wąskich, cichych alejek. Pomiędzy domami ustawione były sztywno niewielkie, parterowe budynki gospodarcze. Projektantem pierwotnej części osiedla był najprawdopodobniej wrocławski architekt A. Becher.

Drugi etap rozbudowy osiedla przypada na lata 1910-1913. Po 1913 r. kontynuowano jeszcze rozbudowę. Wtedy to na widokowym zamknięciu ul. Mielęckiego powstał zespół budowli szkolnych wraz z częścią mieszkalną. Zabudowa „nowej kolonii” nawiązuje do idei osiedla-ogrodu, a jej domy swoją architekturą przypominają domy typu „cottage”. Budynki wielorodzinne, dla rodzin górniczych, choć mających korzenie rolnicze, budowano na planie litery „C”, gdzie wewnętrzną część „dziedzińca” przeznaczano na tereny zielone, i ogródki uprawne. Dla podtrzymania rolniczych tradycji osób zamieszkujących kolonię, za budynkami wielorodzinnymi stawiano gołębniki i małe chlewiki, swoim kształtem i wyglądem nawiązującymi do całego kompleksu budynków Kolonii Emma.

Cała kolonia była skanalizowana i zelektryfikowana. Oprócz budynków mieszkalnych na terenie kolonii znajdował się także duży dom towarowy, kopalniana gospoda, pralnia, łaźnia, piekarnia, zakład fryzjerski, sklep z zakąskami, 3 domy noclegowe, a także pomieszczenia tzw. biblioteki ludowej. Według stanu na rok 1913 osiedle robotnicze kopalni „Emma” rozciągało się na obszarze 81000m2, co stanowiło ok. ¾ zaplanowanej pod jego zabudowę powierzchni. Pojawienie się Kolonii Emma na styku ówczesnych gmin Radlin, Biertułtowy i Obszary, było prawdziwą rewolucją urbanistyczną tego terenu i bodaj pierwszym sygnałem modernizmu na ziemiach rybnicko-wodzisławskiej aglomeracji.

Do dziś zachowany został pierwotny układ urbanistyczni-przestrzenny osiedla, jego główne ulice utrzymały swój dawny przebieg, a zabudowa mieszkaniowa i usługowa przetrwała do dziś. Wszystkie obiekty w ramach Kolonii powstały z charakterystycznej czerwonej cegły, posiadały dwie kondygnacje, charakterystyczne dachy oraz małe ogródki. Celem twórców był nie tylko ważny dla ówczesnych architektów funkcjonalizm, ale również „miły wygląd, odpowiadający ówczesnym gustom”.

Skąd nazwa?

W 1857 roku Ferdynand Wodok, mistrz wiertniczy z Rybnika, Aleksander Seiffert, agronom z Raciborza, i gliwicki księgarz Karfunkel rozpoczęli poszukiwania węgla na terenach dzisiejszego Radlina. Od imienia córki jednego z nich, nazwę wzięła późniejsza kopalnia.

Gdyby tylko córka XIX-wiecznego przemysłowca ze Śląska, mogła przypuszczać, że jej imię przetrwa burzliwe dzieje, wojny, zmiany polityczne, gospodarcze i w niezmienionej, niemieckiej wymowie (Ema – wymawiane przez jedno „m”) będzie funkcjonowało również w XXI wieku…

Emma czy Marcel ?

Po wojnie, władza ludowa postanowiła rozprawić się raz na zawsze z niemieckim nazewnictwem na Górnym Śląsku. O ile pobliska kopalnia „Anna” była do zaakceptowania, o tyle „Emma” czy rydułtowska „Charlotte’a” musiały zmienić swoje nazwy. Radlińska kopalnia „Emma” zyskała nowe, męskie imię „Marcel”, które upamiętniało lokalnego działacza ruchu robotniczego, Józefa Kolorza. W tej formie funkcjonuje do dziś, nie tylko nazwa kopalni, ale również cała umowna dzielnica miasta .  Całe szczęście nazwa „Emma” przetrwała do dziś, często stosowana jest wymiennie z nazwą „Marcel”.

Kolonia Emma w Radlinie współcześnie: